Şemalarınızın Tutsağı Olmayın
“Başkalarının beni tanıdıkça sevmeyeceklerini düşünüyorum.”
“Tek başıma hiç bir işi beceremiyorum.”
“Diğerleri kadar başarılı değilim.”
“Her zaman en iyisini yapmak zorundayım, bu yüzden çok yoruluyorum.”
“Kimseye hayır diyemiyorum.”
“İnsanlar için her şeyi yaptım, ama zor günümde kimse yanımda olmadı.”
Bu cümleler bir yerden tanıdık geliyor mu? Yoksa bunları hep düşünüyor muyuz? Zarar verici sonuçlarına rağmen düşünmeye ve yapmaya devam mı ediyoruz? İşte şemalar!
Şemalar çocuklukta ve ergenlikte yaşadığımız olumsuz tekrarlayıcı yaşantıların ve çekirdek duygusal ihtiyaçların karşılanmaması sonucunda dünya, insanlar ve kendimiz hakkında oluşan inançlardır. Hem erken dönemde oluştuğu hem de yıkıcı etkilere sahip olduğu için erken dönem uyumsuz şemalar olarak adlandırılır.
Algımızı, düşüncelerimizi, duygularımızı ve davranışlarımızı yöneten şemalar hayat boyu devam eden örüntüler olarak karşımıza çıkar. Şemalar değişmemek ve hayatta kalmak için sürekli savaş verirler ve böylelikle şemaları devam ettiren durumlar yaşarız. Sonuç mu? Çocukluğumuzdaki yaşadığımız olumsuz yaşantılara benzer durumları yaşayacak şekilde tercihler yaparız. Hayatımızda olaylar, kişiler ve durumlar değişse bile aynı davranışların, düşüncelerin ve duyguların tekrarlandığını görüp şaşırırız…
Peki genel olarak hayat kalitemize, kişilerarası ilişkilerimize, iş hayatımıza, fiziksel ve ruhsal sağlığımıza zarar veren örüntüleri değiştirebilir miyiz? Elbette… Şemalarımızı keşfetmek, onların kökenlerini bulmak gerçek olmadıklarını görmek ve değiştirmek mümkün. Şöyle ki, küçük bir filin ayağına zincir bağlayıp hiç bir yere gidemeyeceğine inandırıldığını düşünün. Yerinde kalmaktan başka hiçbir şey yapamayacağını öğrenen fil büyüyünce özgür bırakılsa da bir yere gidemez çünkü yaşantılarında gidemeyeceğini öğrenmiştir. Şemaların hayatımıza etkisini bu duruma benzetebiliriz. Şemalar doğrultusunda hareket etmek zorunda olmadığımızı ve başka alternatif yollarımızın olduğunu görmek için adım atabiliriz.
Genellikle şemaları mercek altına almamız için bize S.O.S veren psikolojik problemler ya da bahsettiğimiz alanlarda yaşadığımız zorluklar bizi psikoterapiyle buluşturur. Psikoterapi sürecinde bu şemaları, şema sürdürücü davranışları ve başetme yollarını keşfedip bunların yerine temel ihtiyaçlarımıza sağlıklı alternatif yollardan ulaşmayı hedefleriz.
Kısaca şema terapinin asıl amacı erken dönem uyumsuz şemaların hayatımıza olan etkisini ve işlevsiz başetme yöntemlerini azaltmak ve daha sağlıklı, yeterli ve işlevsel yollardan tepkiler geliştirmektir. Araştırmalar şema terapinin depresyon, kaygı bozukluları, yalnızlık, duygusal bozukluklar gibi psikolojik yakınmalar/sıkıntılar ve ilişki problemleri üzerinde yararlı olduğu göstermektedir. Ayrıca sadece psikolojik problemlerin ve semptomların azalması için değil hayat kalitesinin artırılması ve kişilerarası davranışların geliştirilmesi için de yararlı bir terapi yöntemidir.
Uzm. Psk. Aynur KIZILÖZ
