Tüm Boyutları ile Kekemelik
Kekemelik nedir?
Kekemelik konuşmanın akıcılığını etkiler. Çocuk çağında başlar ve bazı durumlarda yaşam boyu devam eder. Bu konuşma bozukluğu “akıcısızlık” diye bilinen konuşma seslerinde bölünmeler olarak da karakterize edilebilir. İnsanların çoğu zaman zaman konuşmalarında kısa akıcısızlıklar yapmaktadırlar. Örneğin, bazı kelimelerin başına ya da arasına “ııı” “hıı” “ee” getirmek gibi. Bu tür akıcısızlıklar genel olarak sorun olarak görülmemekle birlikte; bireyin bunları bir konuşma boyunca çok fazla kullanması problem oluşturmaktadır.
Çoğu durumda kekemelik günlük aktiviteleri etkilemektedir. İnsanlarla iletişimini güçleştirmektedir. Örneğin; kişi ayakkabı almak için mağazaya girdiğinde istediği ayakkabının rengini söylemekte zorlanmakta, istediği fiyat aralığındaki ayakkabıyı göstermelerini rica edememekte; bu durum ise hem sosyal ilişkilerinin bozulmasına hem içe kapanmaya, hem de kekemeliğin daha da ilerlemesine sebep olmaktadır. Kekemelik hem okul hem iş hem sosyal hem aile hayatını olumsuz etkilemektedir. Kekemeliğe sahip olan bireyler telefonda da konuşurken zorluk çekmekte, özellikle büyük gruplarla konuşmak söz konusu olunca konuşurken daha fazla efor sarf etmektedir. Eforlu kekemeliğin derecesi ileri düzeydir.
Bazı insanlar konuşmadaki akıcısızlıklarını saklamak için kelimelerinin yerlerini değiştirirler, kullanacakları kelime yerine başka kelime seçerler, ne söyleyeceklerini unutmuş gibi davranırlar, kısık sesle konuşmaya devam ederler veya konuşmayı sonlandırırlar. Bazı kekemeliği olan insanlar sosyal aktivitelere katılmaktan “Kekeleyebilirim!” düşüncesiyle kaçınırlar.
Kekemeliğin belirtileri nelerdir?
Kekemelik genelde kelimelerin, hecelerin tekrarlarıyla ya da konuşma seslerinin uzatımıyla bilinir. Bu tekrarlar ya da uzatımlar kekemeliği olan insanlarda normal insanlara oranla daha sık görülür. Konuşma tamamen durabilir ya da blok olabilir. Kişi bazen blok yaparken ağzı ses çıkaracakmış gibi birkaç saniye açık kalır; ancak ses çıkaramaz. Biraz efordan sonra kişi kelimeyi tamamlayabilir ama araya “ıı” “ee” gibi konuşma sesleri sıkıştırabilir. “ıı” “ee” gibi konuşma sesleri sıkıştırmanın bir diğer sebebi de konuşucunun o anki kelimesine ya da sözcesine takılıp kalmış gibi bir etki bırakmamak için olabilir.
Bazı kekemelik örnekleri:
• “N-N-N- Nereden geliyorsun?” (Kısmı ses tekrarı)
• “SSS en yanıma gel.” (Ses uzatmaları)
• “Okula ııı gideceğim ııı.” (Sesli ve sessiz bloklar)
Kekemelik nasıl tedavi edilir?
Kekemeliği olan bireyi ayırt etmek kolaydır. Konuşmadaki akıcısızlıklar sıklıkla ortaya çıkar, bireyin bir sohbeti sürdürmesinde ve iletişim kurmasında sorunlar meydana getirir. Dinleyiciler birey kekelerken bunu kolayca tespit edebilirler. Yine de dinleyicilerin fark edemeyeceği kekemelik durumları söz konusu olabilmektedir. Burada dil ve konuşma uzmanı devreye girer ve kekemelik durumunu değerlendirip, derecesini ölçebilirler.
Uzman değerlendirme yaparken, bireyin çeşitli durumlardaki konuşmasındaki akıcısızlığı kontrol eder ve kekemeliği olan bireyin bu durumuyla nasıl mücadele ettiğini araştırır. Birtakım konuşma değerlendirmelerinden sonra (konuşma oranı, dil becerileri gibi) bireyin yaşını ve geçmiş deneyimlerini sorar. Bireyle ilgili bilgileri analiz ettikten sonra kekemeliğin var olup olmadığını belirler. Eğer kekemelik gibi bir durum söz konusuysa bireye yapması gerekli olan günlük aktiviteleri anlatır. Seans sürecinin nasıl ilerleyeceği hakkında bilgi verir.
Küçük çocuklar için (erken dönem kekemelik) kekemeliğin devam edip etmeyeceğini tahmin edebilmek oldukça önem arz eder. Erken dönem kekemeliği değerlendirip, sonraki zamanlarda devam edip etmeyeceğini belirlerken şu kriterlere dikkat edilir:
• Aile geçmişinde kekemelik
• Kekemeliğin en az 6 ay devam etmesi
• Başka dil ve konuşma bozukluğunun olması
• Aile ya da çocuğun kekemeliğe karşı geliştirdiği güçlü korku ve endişeler
Bu faktörlerden sadece birini değerlendirmek kekemeliğin devam edip etmeyeceğini söyleyebilmek için yeterli değildir.
Daha büyük çocuklar ve yetişkinler için kekemeliğin devam edip etmeyeceği daha az önemli bir sorudur. Çünkü kekemelik çoktan başlamıştır ve günlük aktivitelerini, hayatını etkileyecek duruma gelmiştir. Bu tür bireyler için kekemeliğin ne kadar ileri düzey ve ciddi olduğunu anlamak için değerlendirme programı testleri, gözlemleri ve görüşmeleri içerir. Özel bir tedavi programı başlatılır, bu programın amacı:
• Bireyin akıcı konuşmasına yardım etmek
• Daha etkili iletişim becerilerine sahip olmasını desteklemek
• Günlük ve sosyal aktivitelere daha fazla katılmasını sağlamaktır.
Konuşma ve Dil Terapisti
Nurcan KEMENT
